Η κατάχρηση ουσιών επηρεάζει πολλούς ανθρώπους, ανεξαρτήτου πολιτισμού, οικονομικής και κοινωνικής κατάστασης.  Οποιοσδήποτε και να είναι ο λόγος που ένα άτομο οδηγείται στα ναρκωτικά, η ανοχή και η εξάρτηση μπορούν να αναπτυχθούν, ακόμα και πριν το καταλάβει ο ίδιος ο χρήσητης.

Όταν το άτομο εισέλθει σε κατάσταση πλήρους εξάρτησης από τις ουσίες, μπορεί να είναι εξαιρετικά δύσκολη η διακοπή χρήσης αυτών χωρίς τη παρέμβαση θεραπευτικού πλάνου. Η κατάχρηση ναρκωτικών προκαλεί βλάβες στο σώμα και το μυαλό και μπορεί τελικά να αποβεί θανατηφόρα. Όταν συνειδητοποιήσετε ότι εσείς ή κάποιο αγαπημένο σας πρόσωπο έχει πρόβλημα εξάρτησης, η αναζήτηση βοήθειας έχει ουσία. Δεν είναι ντροπή η παραδοχή ότι χρειάζεστε βοήθεια και καθοδήγηση για τη θεραπεία της εξάρτησης από ουσίες, καθώς αυτό μπορεί να σας σώσει τη ζωή.

Η κατάχρηση πολλών ουσιών θα προκαλέσει εμφανή σημάδια και συμπτώματα στο χρήστη. Αυτά μπορεί να είναι είτε σωματικά είτε συμπεριφορικά ή και τα δύο.

Μερικά από τα πιο εμφανή σημαδια της χρήσης ουσιών είναι οι επιδράσεις στις εσωτερικές λειτουργίες του οργανισμού. Για παράδειγμα, η ανοχή του σώματος στο ναρκωτικό προκύπτει όταν η ουσία χρησιμοποιείται για μεγάλο διάστημα ή αρκετά συχνά και σε μεγάλες ή ισχυρές ποσότητες, προκειμένου ο χρήστης να φτάσει (ή και να ξεπεράσει) την επίδραση της.

Οι αλλαγές στην εμφάνιση μπορεί να είναι στοιχεία χρήσης ναρκωτικών, όπως:

• Ερεθισμένα, κοκκινισμένα μάτια
• Διαστολή ή συστολή κόρης ματιού
• Ασυνήθιστες και γρήγορες αλλαγές στο βάρος
• Προβλήματα στον ύπνο, συνήθως υπερβολικός ύπνος ή αϋπνία
• Περίεργη οσμή του σώματος (δυσωσμία) 
• Έλλειψη συντονισμού των κινήσεων
• Αδιάφορο βλέμμα
• Μπερδεμένος λόγος

Τα σημάδια διαφέρουν από άτομο σε άτομο, εξαρτώνται από την ουσία και την ποσότητα χρήσης και φυσικά ποικίλουν ανάλογα με το εάν υπάρχει εξάρτηση ή κατάχρηση ουσιών.

Αλλαγές στη συμπεριφορά, όπως οι παρακάτω, καταδεικνύουν την κατάχρηση ουσιών:

• Αυξημένος εκνευρισμός και αρνητικότητα
• Αλλαγές στις απόψεις ή στην προσωπικότητα
• Λήθαργος ή υπερδραστηριότητα
• Καταθλιπτικά συμπτώματα
• Αλλαγές στις κοινωνικές σχέσεις απομόνωση
• Δραματικές αλλαγές στις συνήθειες ή στις προτεραιότητες
• Εμπλοκή με εγκληματικότητα και παραβατικότητα (συλλήψεις, οδήγηση υπό την επήρεια ουσιών, κλοπή κα)
• Απότομες αλλαγές στη διάθεση
• Αποφυγή ευθυνών (στο σχολείο, στην εργασία ή στο σπίτι)

Φυσικά, όλα τα παραπάνω δεν σημαίνουν υποχρεωτικά κατάχρηση ή εξάρτηση από ουσίες, καθώς μπορεί να παρεμβάλλουν διαφορετικού τύπου προβλήματα στο άτομο. Ωστόσο, εάν δεν παρουσιάζονται αρνητικά γεγονότα στη ζωή του ατόμου, τότε υπάρχει πιθανότητα οι παραπάνω ενδείξεις να προειδοποιούν για χρήση ουσιών.

Γενικότερα, η αναγνώριση των συμπτωμάτων της κατάχρησης ουσιών μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη από πιο επικίνδυνες καταστάσεις και καταλήξεις.