Κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες, ο φόβος προκαλεί την τάση «πάλης ή φυγής», η οποία επιτρέπει στα ζώα να αντιδράσουν σε απειλές που εμφανίζονται στο περιβάλλον τους.

Οι παράλογοι και υπερβολικοί φόβοι, όμως, είναι μη προσαρμοστικές αντιδράσεις. Στους ανθρώπους, ένας αδικαιολόγητος, επίμονος φόβος για μία συγκεκριμένη κατάσταση ή αντικείμενο (γνωστή και ως ειδική φοβία), μπορεί να προκαλέσει διάχυτη ανησυχία και να εμποδίσει την ομαλή προσαρμογή στη καθημερινότητα του ατόμου. 

Η ειδική φοβία είναι ανάμεσα στις επικρατέστερες αγχώδεις διαταραχές, η οποία επηρεάζει περίπου 9% των Αμερικανών τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους. Μερικά παραδείγματα είναι τα μικρά ζώα, οι μολύνσεις, οι πτύσεις, οι κλειστοί χώροι, το αίμα και οι βελόνες.

Οι φόβοι που εμφανίζονται επίμονα αποτελούν έναν συνδυασμό γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Εκτιμήσεις της γενετικής επίδρασης αναφέρουν πιθανότητες από 25% έως και 65%, χωρίς όμως να είναι γνωστό ποια γονίδια διαδραματίζουν το σημαντικότερο ρόλο. Δεν υπάρχει, δηλαδή, γονίδιο φόβου και δεν είναι ένας αλλά πολλοί παράγοντες που ευθύνονται για την ανάπτυξη φοβικών συμπτωμάτων.

Όσον αφορά τον περιβαλλοντικό παράγοντα, ένα άτομο ίσως αναπτύξει μία φοβία μετά από τρομακτικά γεγονότα, ειδικά εάν αυτός/αυτή χάσει τον έλεγχο. Ακόμα και η μαρτυρία ή το άκουσμα μίας τραυματικής συνθήκης μπορεί να αποτελέσει αιτία εμφάνισης φοβίας. Για παράδειγμα, η θέαση της πτώσης ή της σύγκρουσης ενός αεροπλάνου μπορεί να δημιουργήσει φοβία για τα αεροπλάνα. Παρόλα αυτά, είναι δύσκολο να εντοπιστεί η προέλευση της διαταραχής καθώς τα ίδια τα άτομα δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν την πηγή του φόβου τους.

Η κατανόηση των επιστημόνων του τρόπου και της αιτιολογίας βρίσκεται ακόμα σε ερευνητικό στάδιο. Η θεραπεία έκθεσης στο φοβικό αντικείμενο, μία γνωστική – συμπεριφορική θεραπεία, είναι αποδεκτή για τη συγκεκριμένη διαταραχή και αποτελεί τη πιο αποτελεσματική, και σχετικά σύντομη, θεραπεία. Βέβαια, αυτό εξαρτάται από την ένταση, τη συχνότητα και την ποιότητα των συμπτωμάτων. Κατά τη διάρκεια αυτής της θεραπείας, το άτομο ασχολείται με το φοβικό αντικείμενο κάτω από ασφαλείς συνθήκες με σκοπό να  μειώσει ή να εξαφανίσει τα αρνητικά συμπτώματα φόβου και ανησυχίας. Για παράδειγμα, κάποιος μπορεί να κοιτάζει φωτογραφίες του φοβικού αντικειμένου ή να εμπλακεί σε μία ζωντανή κατάσταση με αυτό. `

Για όσα άτομα έχουν παράλογους φόβους, πολλές φορές αυτοί εξαλείφονται σχετικά γρήγορα και χωρίς να χρειαστεί να αναγνωριστεί η πηγή και η προέλευση τους.