Παρακάτω θα βρείτε μερικά από τα πιο συχνά γνωστικά λάθη ή παραμορφώσεις που κάνει ο ανθρώπινος νου και καταφέρνει να ξεγελά τον εαυτό του, να μπαίνει σε αρνητικές σκέψεις και να βιώνει καταθλιπτικά ή αγχωτικά συμπτώματα.

1. Η απόρριψη του θετικού

Η συνεχής τάση του ατόμου να μετατρέπει όλες τις εμπειρίες (ακόμα και τις θετικές) σε αρνητικές. Με αυτή το γνωστικό λάθος το άτομο αγνοεί τη θετική πλευρά των πραγμάτων και εστιάζει μόνο σε όσα έχει χάσει και σε αρνητικές εκβάσεις. Η πιο συνηθισμένη μορφή του λάθους αυτού στην καθημερινότητα είναι όταν σας εκφράζει κάποιος ένα κομπλιμέντο, αναφέροντας σας πόσο θαυμάζει τη δουλειά σας ή αυτό που φοράτε σήμερα. Η αυτόματη σκέψη σας είναι «Θέλει απλά να με καλοπιάσει και να φανεί ευγενικός» και η απάντηση «Ε σιγά, δεν είναι και κάτι ιδιαίτερο». Με αυτόν τον τρόπο, ακυρώνετε το κομπλιμέντο, δεν εστιάζετε στα θετικά στοιχεία και δεν ενθουσιάζεστε με τίποτα.

2. Η σκέψη του "όλα ή τίποτα"

Με αυτή γνωστική διαστρέβλωση, αξιολογείτε τις προσωπικές σας αξίες ή ικανότητες με έναν ακραίο, αρνητικό ή καταστροφολογικό τρόπο. Η συγκεκριμένη τάση είναι η βάση της τελειοθηρίας εφόσον δεν επιτρέπετε στον εαυτό σας να κάνει λάθη ή να έχει ατέλειες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, ένας φοιτητής που αντί για 10 πήρε 8 σε μάθημα της σχολής και σκέφτεται «Δε πήγα καλά σε αυτό το μάθημα, είμαι μία σκέτη αποτυχία». Αυτός ο τρόπος σκέψης είναι εξωπραγματικός και απόλυτος και έχει ως βασική του αρχή ότι ο κόσμος που ζούμε ΠΡΕΠΕΙ να είναι τέλειος.

Κοιτάξτε το πάτωμα κάτω από τα πόδια σας. Είναι αψεγάδιαστο και δεν έχει κανένα ίχνος σκόνης; Ή είναι γεμάτο λάσπες και βρωμιά; Μήπως είναι κάπως καθαρό;

Το τέλειο στον κόσμο που ζούμε, απλά ΔΕΝ υπάρχει και όποιος προσπαθεί να το προσεγγίσει συνήθως απογοητεύεται εφόσον πρόκειται για κάτι εξωπραγματικό.

Μπορείτε να το συνειδητοποιήσετε αυτό, εάν προσπαθήσετε έστω και μία ημέρα μέσα στην εβδομάδα να τα κάνετε ΟΛΑ με στόχο το μέτριο, χωρίς να κυνηγήσετε το τέλειο. Θα καταλάβετε πόσο πιο χαλαροί και πόσο πιο ήρεμοι θα είστε. 

3. Τα αυθαίρετα συμπεράσματα

Εξάγετε γρήγορα και επιπόλαια (και συνήθως αρνητικά) συμπεράσματα για κάθε έκβαση της ζωής σας. Αυτό συμβαίνει εξαιτίας δύο ψευδαισθήσεων που έχετε για ικανότητές σας:

• ΤΟ ΔΙΑΒΑΣΜΑ ΤΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΤΟΥ ΑΛΛΟΥ: Είστε αποφασισμένοι για τον τρόπο προσέγγισης του άλλου προς εσάς και είστε σίγουροι γι΄αυτό. Έτσι, ανταποκρίνεστε σε αυτή τη φανταστική σας κατάσταση με μία περίεργη ή απομονωτική συμπεριφορά. Στη συνέχεια, συμβαίνει το γνωστό φαινόμενο της «αυτοπροκαλούμενης προφητείας», δηλαδή να προκαλείτε μία αρνητική αλληλεπίδραση επειδή και μόνο την σκεφτήκατε! Για παράδειγμα, παρατηρείτε το σύντροφος σας ότι είναι αδιάφορος ένα βράδυ γιατί δεν είχε μία καλή ημέρα/αναστατώθηκε και δε θέλει να το συζητήσει. Πληγώνεστε με αυτή τη στάση του και λέτε μέσα σας «Έχει θυμώσει μαζί μου, τι λάθος έκανα;»
• ΠΡΟΛΕΓΟΥΜΕ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ: Μοιάζει σαν να έχετε μία ''γυάλινη σφαίρα'' η οποία προβλέπει τη δυστυχία σας. Υποθέτετε ότι θα συμβεί κάτι πολύ άσχημο και μάλιστα συμπεριφέρεστε σαν να έχει γίνει κάτι πραγματικά τραγικό. Για παράδειγμα, πριν από μία σημαντική ομιλία μπροστά σε κόσμο, σκέφτεστε «Θα λιποθυμήσω ή θα τρελαθώ», γεγονός που δεν έχει συμβεί ποτέ στην πραγματικότητα σε εσάς στο παρελθόν. Και μόνο η αρνητική πρόβλεψη της απόγνωσης ή της δυστυχίας, προκαλεί τον εγκέφαλο να δράσει με βάση αυτά τα συναισθήματα. Επομένως, νιώθετε ένα αρνητικό συναίσθημα επειδή φαντασιωσικά έχει συμβεί ένα τραγικό γεγονός στο μυαλό σας, ενώ στην πραγματικότητα δεν έχει συμβεί τίποτα ακόμα. Και να συμβεί κάτι, θα έχετε χάσει ήδη τον έλεγχο της κατάστασης, επειδή ακριβώς θέλετε να επιβεβαιωθείτε ότι το προβλέψατε.

4. Οι δηλώσεις του «ΠΡΕΠΕΙ»

Όσα λέτε στον εαυτό σας και τα παρουσιάζεται ως υποχρεωτικά ή αναγκαία («Πρέπει να κάνω αυτό», «Οφείλω να κάνω εκείνο»). Αυτές οι σκέψεις ή φράσεις σας κάνουν να νιώθετε πίεση και δυσφορία και ότι ΔΙΚΑΙΟΥΣΤΕ άμεση ικανοποίηση ανά πάσα στιγμή. Όταν δεν πραγματοποιείτε αυτές τις δηλώσεις, νιώθετε ντροπή, τύψεις και ενοχές. Επομένως, σχεδόν πάντα θεωρείτε ότι πρέπει να συμβαδίζετε με κάποια δεδομένα της καθημερινότητα σας και δημιουργείτε συνθήκες άγχους, ενώ δεν απολαμβάνετε στιγμές ηρεμίας και χαλάρωσης χωρίς αυστηρά κριτήρια.

Για παράδειγμα, λέτε «Θα ‘πρεπε να είναι 8 η ώρα στη δουλειά του και έχει αργοπορήσει». Στην ουσία με αυτό τον τρόπο απαιτείται από τους άλλους να είναι τέλειοι και θυμώνετε όταν αυτό δε συμβαίνει. Αυτός ο θυμός σας όμως δεν θα αλλάξει με μαγικό τρόπο την κατάσταση αλλά το μόνο που θα καταφέρει είναι συνθήκες και συναισθήματα απογοήτευσης και  να γίνετε λιγότερο ευτυχισμένοι, απαιτώντας να υπάρχει ένα «απόλυτο» σύστημα δικαιοσύνης στον κόσμο.

Όμως, όλα είναι σχετικά. Ο Αϊνστάιν εξάλλου το απέδειξε με τη θεωρία της σχετικότητας, λέγοντας: «Δεν υπάρχει απόλυτος χρόνος που να είναι ακριβής σε ολόκληρο το σύμπαν». Ο κάθε άνθρωπος σκέφτεται με βάση το δικό του σύστημα αξιών και όχι με βάση το δικό σας. Επομένως, μην κυνηγάτε φαντάσματα!

ΠΗΓΗ

Μπερνς, Ντ. Ντέιβιντ (1980). Αισθανθείτε καλά! Η αποτελεσματική αντιμετώπιση της κατάθλιψης χωρίς φάρμακα. Δέκατη Έκτη Έκδοση. Στο Γ. Σίμος (Επιμ.), Κατανοώντας τη διάθεση σας: Νιώθετε έτσι όπως σκέφτεστε (σσ. 41 – 62). Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη.