Η σχιζοφρένεια είναι αποτέλεσμα βιολογικών και περιβαλλοντικών παραγόντων.

Ενώ δεν υπάρχει ακριβής αιτία πρόκλησης της διαταραχής, εμφανίζονται μερικοί γενετικοί, ψυχολογικοί και κοινωνικοί παράγοντες, οι οποίοι διαδραματίζουν σπουδαίο ρόλο στην πυροδότηση της ασθένειας.

Παράγοντες κινδύνου

Ένα οικογενειακό ιστορικό με διαταραχή σχιζοφρένειας, η μεγάλη ηλικία του πατέρα, ανωμαλίες στο ανοσοποιητικό σύστημα και χρήση ουσιών κατά την εφηβεία και την πρώιμη ενήλικη ζωή είναι μερικοί από τους παράγοντες που, εάν υπάρχουν στη ζωή ενός ατόμου, αυξάνουν τις πιθανότητες εμφάνισης της σχιζοφρένειας. Επιπλοκές στη γέννα ή στην κύηση, όπως είναι έκθεση σε τοξίνες ή ιούς στο έμβρυο, η πρόωρη κύηση, το χαμηλό βάρος του νεογνού και η έλλειψη οξυγόνου επίσης αποτελούν μερικές από τις συνθήκες που διπλασιάζουν τον κίνδυνο πρόκλησης σχιζοφρένεια στη μετέπειτα ζωή του ατόμου. 

Σε κοινωνικό επίπεδο, οι περισσότεροι ασθενείς με σχιζοφρένεια προέρχονταν από αγροτικές περιοχές, με χαμηλό οικονομικό εισόδημα και δεν υπήρχαν καλές συνθήκες διαβίωσης.

Οι ερευνητές δεν έχουν εντοπίσει κάποιο γονίδιο, το οποίο να οδηγεί στην ανάπτυξη της σχιζοφρένειας καθώς πολλά γονίδια συμβάλλουν σε αυτό. Για παράδειγμα, ένα δεν υπήρχε η ασθένεια στους πρώτου βαθμού (γονείς, αδέλφια) ή σε δεύτερου βαθμού συγγενείς (παππούδες, θείοι), οι πιθανότητες εμφάνισης διαταραχής του ατόμου είναι 1/100. Εάν όμως υπήρχε ιστορικό, οι πιθανότητες αυξάνονται στο 10/100. Από μόνα τους τα γονίδια, ωστόσο, δεν αποτελούν αιτιολογικό παράγοντα της σχιζοφρένειας. Η πλειονότητα των ασθενών – πάνω από το 63% - δεν είχε συγγενή με διάγνωση σχιζοφρένειας. 

Τα παιδιά που ανέπτυξαν αργότερα σχιζοφρένεια δε διέφεραν και πολύ στην παιδική ηλικία από τα άλλα παιδιά. Διαχρονικές μελέτες βρήκαν ότι ήταν πολύ λίγα τα παιδιά που αργότερα εμφάνισαν τη διαταραχή, δηλαδή χαμηλές επιδόσεις στο σχολείο, μέτριο επίπεδο κοινωνικών σχέσεων, καθυστέρηση στα αναπτυξιακά στάδια (ικανότητα ομιλίας), προβλήματα λόγου ή συντονισμού.

Πρώιμα σημάδια

Τα πρώτα σημάδια της ασθένειας δε μπορούν να φανούν εύκολα μέχρι την εφηβεία. Μερικοί δείκτες ίσως είναι η κοινωνική απομόνωση, η κατάθλιψη, η δυσκολία προσοχής και συγκέντρωσης, η καχυποψία ή η εχθρότητα, το μη εκφραστικό βλέμμα, η δυσκολία στον ύπνο, η έλλειψη προσωπικής υγιεινής ή οι παράλογες πεποιθήσεις.

Ωστόσο, η σχιζοφρένεια δε μπορεί να προβλεφθεί. Αντίθετα, ένα άτομο απλώς έχει υψηλό κίνδυνο και πιθανότητα εμφάνισης της ασθένειας.

Το άγχος και οι καταχρήσεις (ναρκωτικά, όπως κάνναβη, αμφεταμίνες, LSD και κοκαΐνη) συχνά αποτελούν κοινό παράγοντα σε όσα άτομα έχουν υψηλό κίνδυνο και αποκορύφωμα της συμπεριφοράς τους είναι η εμφάνιση της ψύχωσης. 

Αιτιολογία

Τυπικά δεν υπάρχει κάποιο προκλητικό γεγονός που να οδηγήσει με μιας στην εμφάνισης της διαταραχής. Η έναρξη της συμβαίνει κατά τη διάρκεια της όψιμης εφηβείας ή στις αρχές της ενήλικης ζωής,  όπου συμβαίνουν πολύ σημαντικές αλλαγές στο άτομο. Συγκεκριμένα, αυξάνονται οι ευθύνες και τα καθήκοντα, αλλάζουν κατοικία ή διαμονή και παίρνουν αποφάσεις σημαντικές για τη ζωής τους. Εάν δεν έχουν μάθει τεχνικές διαχείρισης και προσαρμογής ούτως ώστε να ανταπεξέλθουν στις νέες αλλαγές, ενώ παράλληλα δεν έχουν υποστηρικτικό περιβάλλον, αυτή η μετάβαση μπορεί να είναι γεμάτο αναταραχές και παραβατικές συμπεριφορές και άρα πολύ πιθανό να πυροδοτηθεί η εμφάνιση της σχιζοφρένειας.

Τι συμβαίνει, λοιπόν, στο μυαλό ενός σχιζοφρενή, διαφορετικό από αυτό που συμβαίνει στο μυαλό ενός μη διαταραγμένου ατόμου; 

Παρόλο που δεν υπάρχει συγκεκριμένη απάντηση σε αυτό, ωστόσο οι νευροδιαβιβαστές – οι ΄΄χημικοί αγγελιοφόροι’’ που μεταφέρουν πληροφορίες από τον εγκέφαλο σε όλο το σώμα – διαδραματίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη των συμπτωμάτων της σχιζοφρένειας.

Έρευνες νευροαπεικόνισης βρήκαν διαφορές στην κατασκευή του εγκεφάλου και στο νευρικό σύστημα των ασθενών. Πιθανόν, χιλιάδες γονίδια συμβάλλον στην παρεμπόδιση της ανάπτυξης του εγκεφάλου.

Ο εγκέφαλος των ατόμων με σχιζοφρένεια ίσως έχει λιγότερη φαιά ουσία, η οποία είναι σημαντική στην επεξεργασία των πληροφοριών, στη μνήμη και στην εκτίμηση των θετικών καταστάσεων ή των συνεπειών. Μερικές από τις αλλαγές αυτές συμβαίνουν κατά την εμβρυική ανάπτυξη, στη παιδική ηλικία ή στο ξεκίνημα της ασθένειας και υποτροπιάζουν σε ψυχώσεις. Οι πιο ισχυρές υποτροπιάσεις στην ενεργό φάση της σχιζοφρένειας σχετίζονται με μεγαλύτερη απώλεια της φαιάς ουσίας στον εγκέφαλο.