Οι άνθρωποι πολλές φορές δεν μπορούν να διακρίνουν τις διαφορές ανάμεσα στο στρες και στο άγχος. Οι όροι φαίνεται να χρησιμοποιούνται διαρκώς τα τελευταία χρόνια και σχεδόν πάντα με την ίδια πρόθεση και σημασία. Ίσως να θεωρούνται και ταυτόσημοι. Στη σύγχρονη εποχή των πολυάσχολων ανθρώπων το αίσθημα του στρες και του άγχους είναι αναπόσπαστο κομμάτι σχεδόν σε κάθε περίπτωση ατόμου, οικογένειας ή επιχείρησης.
Υπάρχουν ωστόσο διαφορές ανάμεσα στον όρο «στρες» και στον όρο «άγχος» τόσο σε πολιτισμικό όσο και σε κλινικό επίπεδο.
- Διάκριση του στρες
Το στρες, ως όρος επινοήθηκε απ’ τον τον Hans Selye στην εποχή του 1930 και οριζόταν ως η «απροσδιόριστη ανταπόκριση του σώματος σε οποιαδήποτε αλλαγή». Πίστευε ότι η πίεση του στρες παράγει το κίνητρο που χρειαζόμαστε για να προσαρμόσουμε τη συμπεριφορά μας σε μία απαιτητική συνθήκη και αυτό μπορεί να είναι τόσο καλό όσο και κακό.
Με μία πιο σύγχρονη ματιά, το Διαγνωστικό Εργαλείο των Ψυχικών Διαταραχών, DSM-5, ορίζει το στρες ως :
«Το μοτίβο συγκεκριμένων και απροσδιόριστων αντιδράσεων ενός ατόμου σε ένα ερέθισμα που του προκαλεί δυσφορία ή ανισορροπία και επιβάρυνση ή επηρεάζει την ικανότητα του να το διαχειριστεί»
Βασικά, το στρες αφορά τον τρόπο που τα βγάζουμε πέρα με ένα ερέθισμα που μας επηρεάζει. Το ερέθισμα μπορεί να είναι εξωτερικό ή εσωτερικό και ο τρόπος που τα βγάζουμε πέρα μπορεί να εξαρτάται απ’ τους άλλους ή από τη δική μας αντίληψη γι’ αυτό. Χωρίς να παίζει ρόλο ο ορισμός του ερεθίσματος, όταν το άτομο νιώθει πιεσμένο από κάτι, το στρες του γενικεύεται. Όσο πιο υψηλή είναι η πίεση, τόσο πιο υψηλό το επίπεδο του στρες.
- Διάκριση του άγχους
Το άγχος, απ΄ την άλλη, τείνει να γενικεύεται εσωτερικά του ατόμου και αφορά την αντίληψη του ατόμου για τις απαιτήσεις ή για τις ικανότητες που απαιτούνται για να τα βγάλει πέρα. Συμπεριλαμβάνει την εκτίμηση του ατόμου για το άγχος του, την επίδραση που του ασκεί και σημαντικότερα, την συναισθηματική του κατάσταση. Τι θα συμβεί; Μπορώ να το διαχειριστώ; Έχω ό,τι μου χρειάζεται; Τι θα γίνει εάν κάτι δε πάει καλά;
Ο κλινικός ορισμός του άγχους εστιάζει στην συναισθηματική δυσφορία που υπάρχει γύρω από ένα – πιθανόν- αρνητικό συμβάν ή κίνδυνο, όχι απαραίτητα την ίδια την αντίδραση στο ερέθισμα. Το DSM-5, το ορίζει ως:
«η ανησυχητική πρόβλεψη ενός μελλοντικού κινδύνου ή ατυχίας που συνοδεύεται από αισθήματα ανησυχίας, δυσφορίας ή σωματικών συμπτωμάτων και έντασης. Η εστίαση του προβλεπόμενου κινδύνου μπορεί να είναι εσωτερική ή εξωτερική (φαινομενική ή όχι)»
3. Το στρες γενικεύεται εξωτερικά, ενώ το άγχος εσωτερικά
Τα επίπεδα του στρες τείνουν να κάνουν το βίωμα του ατόμου πιο πιεστικό (σκεφτείτε σε περίπτωση συμπλήρωσης προθεσμιών στη δουλειά σας, αιτημάτων άλλων ή κίνησης στο δρόμο που σας καθυστερεί), ενώ το άγχος τείνει να σχετίζεται με συναισθήματα για μία μελλοντική εμπειρία και της ανταπόκρισης του ατόμου σε αυτή (σκεφτείτε εσωτερικές ερωτήσεις όπως : θα τα καταφέρω; Μπορώ να το κάνω; Θέλω να το κάνω;). Εάν το στρες, ουσιαστικά, αναφέρεται στην εμπειρία που έχει ένα άτομο υπό πίεση, το άγχος αφορά στα συναισθήματα που έχει για την ίδια την εμπειρία.
4. Το στρες συχνά βιώνεται στο παρόν, ενώ το άγχος στο μέλλον
Το στρες τείνει να εντοπίζεται στην κατάσταση και να αναφέρεται σε ένα τωρινό και πραγματικό συμβάν. Το αφεντικό σας μπορεί να περιμένει από εσάς να τελειώσετε ένα έργο σε μία συγκεκριμένη προθεσμία, η σύζυγός σας περιμένει από εσάς να τελειώσετε μία δουλειά του σπιτιού, το παιδί σας περιμένει να πάτε να το πάρετε απ’ το σχολείο, ένα πελάτης περιμένει την παράδοση του προϊόντος επιθυμίας του. Νιώθετε στρες κατά τη διάρκεια της διαδικασίας γιατί πρέπει να εκπληρώσετε ένα έργο. Είναι ξεκάθαρα διαδικαστικό.
Το άγχος τείνει να αφορά το μέλλον, το τι θα συμβεί σε αυτό και το πως νιώθουμε γι’ αυτά που θα έρθουν.
“Φόβος ή νευρικότητα σχετικά με το τι θα συμβεί: ένα αίσθημα ότι κάτι θέλουμε πάρα πολύ. Το άγχος είναι η γνωστική κατασκευή σχετικά με τις μελλοντικές πιθανότητες, ενώ το στρες βιώνεται ως κάτι που συμβαίνει τώρα.
- To στρες βιώνεται σαν περιστασιακό, ενώ το άγχος βιώνεται ως προσωπικό
Επειδή το στρες συχνά γίνεται αντιληπτό ως μία πίεση που έρχεται απ’ έξω, συχνά βιώνεται ως περιστασιακό και άρα κάτι έξω απ’ τον εαυτό μας. Με αυτόν τον τρόπο, το στρες σπάνια γενικεύεται σε συναισθήματα ευθύνης ή ντροπής. Το άγχος, αντίθετα, δε συσχετίζεται ούτε με αισθήματα υπερηφάνειας ούτε με την αίσθηση ότι δίνουμε τον καλύτερο μας εαυτό, αλλά συχνά εκλαμβάνεται ως προσωπική αδυναμία, ψυχική πτώση ή κάτι που θα πρέπει να ντρεπόμαστε γι΄αυτό.
- Το στρες και το άγχος μοιράζονται φυσιολογικές ομοιότητες
Παρά τις διακρίσεις, το στρες και το άγχος φαινομενικά μοιάζουν. Στο «πικ» της έντασής του, μοιράζονται την αντίδραση «πάλης ή φυγής», που δημιουργεί μία σειρά από αλλαγές του άξονα υποθάλαμος– υπόφυση – επινεφρίδια, ο οποίος με τη σειρά του προετοιμάζει το σώμα για μία απειλητική συνθήκη. Η προσοχή οξύνεται, η ενέργεια ενισχύεται, ενώ το οξυγόνο και η ανοσοποιητικό σύστημα «προετοιμάζει» το σώμα για δράση. Ενώ η ένταση της απειλής μπορεί να ποικίλει, το βίωμα του στρες και του άγχους στο σώμα είναι πάνω κάτω το ίδιο – σχεδόν δεν διακρίνονται στο σώμα. Όμως, η εμπειρία στρες ενός ατόμου μπορεί να είναι εμπειρία άγχους για ένα άλλο άτομο, και το αντίστροφο.
- Ελέγχουμε το πως διακρίνουμε το στρες και το άγχος, αλλά και την εμπειρία αυτών
Η δύναμη της σκέψης μας όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με μία συνθήκη άγχους ή στρες δεν μπορεί να υποτιμηθεί. Με το στρες και το άγχος να μοιράζονται τις ίδιες σωματικές αντιδράσεις, η διαφορά βρίσκεται στο πως μεταφράζουμε το βίωμα μας. Η ετικέτα της εμπειρίας (η ονομάτιση) είναι αυτό που δημιουργεί και τα συναισθήματα μας. Μπορούμε να πούμε «στρεσαρίστηκα για μία πάρα πολύ δύσκολη εργασία στη δουλειά» ή «έχω άγχος για μία πάρα πολύ δύσκολη εργασία στη δουλειά». Το νόημα μπορεί να είναι το ίδιο ή ριζικά τελείως διαφορετικό. Το μόνο πράγμα που διαφέρει είναι οι περιγραφές για το τί σημαίνει το γεγονός για μένα και τί για τους γύρω μου. Για κάποιους, αυτές οι λέξεις σημαίνουν το ίδιο, ή σχεδόν το ίδιο. Αλλά για άλλους, το άγχος και το στρες μπορεί να διαφέρει. Κατανοήστε αυτά που λέτε ότι σας συμβαίνουν και θα καταλάβετε ότι τότε θα βρείτε τη δύναμη για να το διαχειριστείτε και καλύτερα.
Υπάρχουν σημαντικές διαφορές για το πως σκεφτόμαστε για το στρες και το άγχος και το πως περιγράφουμε την εμπειρία αυτήν. Σύμφωνα με πρόσφατα ερευνητικά ευρήματα, η εμπειρία των συναισθημάτων μας καθορίζει το πως σκεφτόμαστε και πως ονοματίζουμε μία εμπειρία. Όσο ονοματίζουμε αυτό που μας συμβαίνει, είναι σαν να το δημιουργούμε.
Τα καλά νέα είναι ότι μπορούμε να ελέγξουμε αυτές τις ετικέτες (την ονομάτιση) του βιώματος και με αυτό τον τρόπο να αλλάξουμε και το πως θα το διαχειριστούμε. Στο τέλος, η διαφορά μεταξύ του άγχους και του στρες θα έχει να κάνει με το πως ορίζουμε τη ζωή μας παρά με αυτά που όντως μας συμβαίνουν. Το πως σκεφτόμαστε για την εμπειρία είναι αυτό που μετράει περισσότερο.
