Τυπικά, τα παιδιά ξεκινούν να λένε ψέματα στην προσχολική ηλικία (μεταξύ 2 έως 4 ετών). Αυτές οι προσπάθειες να εξαπατήσουν τους άλλους ίσως ανησυχήσουν τους γονείς, οι οποίοι σκέφτονται και πιστεύουν ότι το παιδί τους θα γίνει ένας κοινωνικός ψεύτης.

Από αναπτυξιακή σκοπιά, το ψέμα στα παιδιά δεν αποτελεί πάντα πηγή ανησυχίας. Στην πραγματικότητα, το ψέμα είναι ένα από τα πρώτα σημάδια ανάπτυξης της «θεωρίας του νου», κατά την οποία γίνεται η συνειδητοποίηση ότι οι άλλοι έχουν διαφορετικές επιθυμίες, συναισθήματα και πεποιθήσεις από εμένα. Όταν το παιδί ισχυρίζεται ότι «Ο μπαμπάς μου είπε ότι μπορώ να φάω ένα παγωτό», χρησιμοποιούν αυτή τη γνώση για δημιουργήσουν μια λανθασμένη εντύπωση στον άλλον.

Ενώ το να λέμε ψέματα δεν είναι κάτι κοινωνικά αποδεκτό, η ικανότητα να γνωρίζουμε τι νιώθουν και πιστεύουν οι άλλοι είναι άκρα σημαντική. Σχετίζεται με την ενσυναίσθηση, τη συνεργασία και τη φροντίδα για του άλλους.

ΠΩΣ ΑΥΤΟ ΑΛΛΑΖΕΙ ΜΕ ΤΗΝ ΗΛΙΚΙΑ;

Τα μικρά παιδιά συχνά χρησιμοποιούν τα πρώτα τους ψέματα με χιουμοριστικό τρόπο παρά αποτελεσματικά. Φανταστείτε ένα παιδί που ισχυρίζεται ότι δεν έφαγε κέικ ενώ το στόμα του είναι γεμάτο και λερωμένο ή που κατηγορεί το σκύλο ότι ζωγράφισε τον τοίχο. Τα μικρά παιδιά ίσως πιστεύουν ότι μπορούν να πείσουν τους άλλους, αλλά δε έχουν τη γνώση του πως να το κάνουν αποτελεσματικά.

Πριν τα 8 έτη, τα παιδιά συχνά προδίδονται όταν λένε ψέματα. Όσο μεγαλώνουν η ικανότητα αυτή αναπτύσσεται και μπορούν να αντιληφθούν τους διαφορετικούς τρόπους όπου μπορούν να πείσουν τους άλλους για κάτι που θέλουν. Επίσης, γίνονται και καλύτερα στο να διατηρούν ένα ψέμα στο χρόνο!

Η ηθική ανάπτυξη, επίσης, εμφανίζεται: τα μικρά παιδιά είναι πιο πιθανό να πουν ένα ψέμα για προσωπικό όφελος ενώ τα μεγαλύτερα παιδιά γνωρίζουν από πριν ότι δε θα νιώθουν όμορφα για τον εαυτό τους εάν πουν κάποιο ψέμα.

Μεγαλώνοντας, επίσης, ως έφηβοι είναι πιο πιθανό να διακρίνουν τα είδη των ψεμάτων. Τα «λευκά ψέματα» (αυτά που δεν έχουν κανέναν αρνητικό αντίκτυπο στους γύρω, τα μικρά ψέματα) θεωρούνται πιο κατάλληλα απ΄ τα «κοινωνικά» ψέματα» (αυτά που έχουν σκοπό την απάτη, το δόλο ή την αποφυγή σημαντικών συνεπειών). 

Ενώ οι έρευνες εκτιμούν ότι η συχνότητα των ψεμάτων στα παιδιά είναι σπάνια, στη περίπτωση των εφήβων, υπάρχουν περισσότερο πιθανότερο να εμφανιστεί σαν συμπεριφορά σε δασκάλους και γονείς με σκοπό την επίτευξη προσωπικών στόχων.

Μάλιστα, σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε στις ΗΠΑ, 82% των εφήβων ανέφεραν ότι έχουν πει ψέματα στους γονείς του για χρήματα, αλκοόλ, ουσίες, φίλους, ραντεβού ή σεξουαλικές επαφές τον περασμένο χρόνο.

ΤΕΛΙΚΑ ΕΙΝΑΙ ΠΗΓΗ ΑΝΗΣΥΧΙΑΣ ΤΟ ΝΑ ΛΕΜΕ ΨΕΜΑΤΑ;

Παρά τη συχνότητα, το ψέμα στα παιδιά είναι σπάνια πηγή ανησυχίας αλλά είναι σημαντικό να σκεφτούμε ότι και οι ενήλικες ψεύδονται, είτε για καλό (προστασία συναισθημάτων των άλλων), είτε όχι. Ωστόσο, η χρόνια ψευδολογία μπορεί να γίνει πηγή ανησυχίας εάν υιοθετούνται και άλλες συμπεριφορές που μπορούν να προκαλέσουν δυσκολίες στη καθημερινότητα του ατόμου, κοινωνικά και προσωπικά. Για παράδειγμα, η προσπάθεια παραπλάνησης μαζί με την ψευδολογία αποτελεί κριτήριο στη Διαταραχή Συμπεριφοράς και στην Εναντιωματική/Προκλητική διαταραχή. Συγκεκριμένα, σε αυτές τις περιπτώσεις το άτομο έχει μία επίμονη αρνητικότητα και τάση να βλάπτει τους άλλους ή να καταστρέφει περιουσίες. Επίσης, το ψέμα μπορεί να είναι ανησυχητικό στα παιδιά όταν συνδυάζεται με άλλα προβλήματα ψυχικής φύσης, όπως έντονες φοβίες ή ντροπή. Για παράδειγμα, ένα παιδί που έχει έντονο άγχος μπορεί να λέει συστηματικά ψέματα για να αποφύγει καταστάσεις που δυσκολεύεται να αντιμετωπίσει. 

Ό,τι και να συμβαίνει, γονείς και εκπαιδευτικοί οφείλουν να υποστηρίξουν τα παιδιά ώστε να λένε την αλήθεια με τους εξής τρόπους:

• Αποφύγετε τις πολύ αυστηρές τιμωρίες (σωματική βία ή απειλές). Συνήθως αυτά τα παιδιά που δέχονται αυστηρές τιμωρίες, είναι πιο πιθανό με τη πρώτη ευκαιρία να ψευδολογήσουν για να αποφύγουν την τιμωρία.
• Συζητήστε τα πιθανά σενάρια σε κάθε περίσταση (συναισθήματα, ηθική, αντιδράσεις). Αυτή η συναισθηματική καθοδήγηση μπορεί να δώσει στα παιδιά περισσότερες πληροφορίες για το πως το ψέμα επηρεάζει αρνητικά τους άλλους, να αναλυθούν διαφορετικές αντιδράσεις σε κάθε συνθήκη αλλά και να καταλάβουν περισσότερα πράγματα για τα δικά τους συναισθήματα. Τα περισσότερα παιδιά νιώθουν περηφάνια όταν υποστηρίζουν την αλήθεια και οι γονείς μπορούν να τους το προωθήσουν αυτό. 
• Βεβαιωθείτε ότι το ψέμα είναι πραγματικά ψέμα. Συνήθως, τα πολύ μικρά παιδιά είναι πιο πιθανό να συγχέουν τη φαντασία από την πραγματικότητα αλλά εάν ένα παιδάκι αναφέρει ότι κάποιος το ενόχλησε σωματικά ή σεξουαλικά, αυτές οι δηλώσεις ΠΡΕΠΕΙ οπωσδήποτε να διερευνηθούν.

ΤΟ ΨΕΜΑ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΕΙΝΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΑ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΟ

Εάν όμως είναι επίμονο και επηρεάζει σημαντικά τη καθημερινή λειτουργία του παιδιού, τότε καλύτερα να λάβετε και τη γνώμη ενός ειδικού ψυχικής υγείας. 

Θυμηθείτε, το ψέμα είναι ένας τρόπος του παιδιού να ανακαλύψει το κοινωνικό περιβάλλον γύρω του. Οι ανοιχτές και ουσιώδεις συζητήσεις αλλά και τα βιβλία σχετικά με την αξία της αλήθειας βοηθούν σίγουρα στη μείωση της συνήθειας για ψέματα.